Διαταραχές συμπεριφοράς: Το ψέμα και το παιδί

3 Φεβρουαρίου, 2021 από Ελίνα Γκίκα Αρθρογραφία 0 σχόλια

Συχνά μέσα από την κλινική αντιμετώπιση του διαβήτη, συναντάμε τη χρησιμοποίηση του ψεύδους από το παιδί της σχολικής ηλικίας του δημοτικού, του γυμνασίου αλλά και του λυκείου. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου το παιδί ψεύδεται ως προς το τι έχει φάει, αρνείται ότι έχει φάει ή ακόμη και να καταγράφει ψευδείς τιμές των καθημερινών μετρήσεων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, καταρχήν έναν μη ελεγχόμενο διαβήτη, έπειτα τη δημιουργία συγκρούσεων ανάμεσα στο παιδί και στους γονείς, και φυσικά να δυσχεραίνει το έργο του γιατρού και του νοσηλευτή.

Πολλοί γονείς όσο και εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι το ψέμα, σε κάθε περίπτωση, είναι ένα ηθικό λάθος το οποίο δημιουργείται από ένα ελάττωμα ή μία ατέλεια της εκπαίδευσης του παιδιού. Στην πραγματικότητα, το ψέμα του παιδιού παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες, είναι συχνά το σύμπτωμα μιας ψυχολογικής κατάστασης, άξιο προσοχής τόσο των εκπαιδευτικών, των γονέων όσο και όλων αυτών που ασχολούνται με το παιδί (παιδιάτρων, ψυχολόγων).

Ορισμός

Το ψεύδος είναι ο λόγος αντίθετος προς την αλήθεια, τον οποίο χρησιμοποιεί κάποιος με σκοπό την εξαπάτηση του άλλου. Είναι λοιπόν μια απόκλιση από την κοινώς αποδεκτή κοινωνική συμπεριφορά.

Η γέννηση του ψέματος

Στο παιδί η διαφοροποίηση του σωστού και του λάθους, όπως της αλήθειας και του ψεύδους γίνεται σταδιακά.

Το ψεύδος συναντάται στα 3-4 χρόνια του παιδιού και λειτουργεί ως αυτοπροστασία και επιβεβαίωση ότι ο εσωτερικός φαντασιακός του κόσμος του ανήκει. Το παιδί, μέσω του ψεύδους, ανακαλύπτει την δύναμη της σκέψης του, και ότι έχει επιλογή του τι θα πει. Σύμφωνα με τον Piaget, ο διαχωρισμός αλήθειας-ψέματος γίνεται μετά την ηλικία των 6 ετών. Σταδιακά το παιδί, γύρω στα 6-7 χρόνια, θα οικειοποιηθεί τις διάφορες κοινωνικές και ηθικές αξίες, και θα συνδέσει την αυτοεκτίμησή του και την εκτίμηση από μέρους των άλλων με την αλήθεια.

Ως προς την κλινική εικόνα του παιδιού που ψεύδεται διακρίνουμε : το χρησιμοθηρικό ψέμα, το ψέμα αναπλήρωσης και τη μυθομανία.

Το χρησιμοθηρικό ψέμα μοιάζει με το ψέμα των ενηλίκων και οι στόχοι του είναι, είτε να επωφεληθεί το παιδί από μια κατάσταση, είτε να γλιτώσει από μια δυσάρεστη απάντηση ή τιμωρία. Τέτοιο στόχο μπορεί να έχει, για παράδειγμα, η απόκρυψη ή η παραποίηση ενός σχολικού βαθμού. Η στάση του περιβάλλοντος των ενηλίκων απέναντι σε αυτού του είδους τη συμπεριφορά, θα καθορίσει την εξέλιξη και την επιμονή της.
Το ψέμα αναπλήρωσης αφορά την παρουσίαση μιας κατάστασης, ή τη δημιουργία μιας εικόνας κατά τον τρόπο που το παιδί θεωρεί επιθυμητό, αναπληρώνοντας μ’ αυτό τον τρόπο ένα κενό που νιώθει. Εφευρίσκει για παράδειγμα μια οικογένεια πιο πλούσια πιο μορφωμένη, ή προσθέτει ανύπαρκτα μέλη στην οικογένεια. Αυτό το είδος ψέματος το συναντάμε συχνά σε μικρές ηλικίες και θεωρείται φυσιολογικό εφόσον καλύπτει κάποια μικρή θέση στον φανταστικό κόσμο του παιδιού. Η εμμονή σε ηλικία μεγαλύτερη των 6 ετών σε τέτοιου είδους ψέματα, χρήζει προσοχής γιατί σημαίνει δυσχέρεια στην απόκτηση αυτοσυνειδησίας και ταυτότητας.
Η μυθομανία αφορά την εκούσια και συνειδητή τάση κατασκευής ολόκληρων φανταστικών μύθων. Η παθολογική έννοια του όρου εξαρτάται από παράγοντες όπως η συχνότητα και η ποικιλία περιστάσεων, όπου το παιδί «αναγκάζεται» να κατασκευάσει ολόκληρους μύθους. Η κατασκευή μύθων στηρίζει τον ναρκισσιστικό εαυτό του παιδιού, και καλύπτει κάποιο κενό ή κάποιες στερήσεις που νιώθει το παιδί. Συχνά το παιδί με μυθομανία έχει έρθει αντιμέτωπο όχι μόνο με συναισθηματική αποστέρηση, αλλά και με ελλείψεις στο γεννεολογικό δέντρο του ή με αβεβαιότητες ως προς την ταυτότητα των γονέων.

Γιατί τα παιδιά ψεύδονται στους ενήλικες;

Όταν ένα παιδί λέει κάποιο ψέμα υπάρχει πάντα κάποιος λόγος. Ο λόγος και ο σκοπός του ψεύδους δεν είναι πάντα οι ίδιοι και εξαρτώνται από την ηλικία του παιδιού και από το που απευθύνονται. Το τυπικό ψεύδος εμπνέεται από τέσσερα είδη κινήτρων : το αίσθημα κατωτερότητας, το αίσθημα της ενοχής, της επιθετικότητας, και του φθόνου ή της έντονης επιθυμίας για κάτι. Ένας κίνητρο παιδικού ψεύδους αποτελεί η αποφυγή πρόκλησης πόνου. Αυτό το είδος ψεύδους αποτελεί μια πράξη γενναιότητας για το παιδί, για το λόγο αυτό και εκνευρίζεται όταν το αποκαλύπτουμε ενώ περιμένει την κατανόησή μας. Συχνό φαινόμενο απόκρυψης μιας άσχημης βαθμολογίας, όχι γιατί οι γονείς είναι αυστηροί και θα τιμωρήσουν το παιδί, αλλά γιατί οι γονείς θα στενοχωρηθούν. Ένας άλλος λόγος ψεύδους για το παιδί είναι για να γίνει πιστευτό. Αυτός ο λόγος λειτουργεί με έναν παράδοξο τρόπο απόδειξης της αλήθειας και συναντάται σε μικρότερα παιδιά για τα οποία αλήθεια είναι αυτό που πιστεύουν οι ενήλικες. Τέτοιου είδους είναι για παράδειγμα το ψέμα που εμπνέεται το παιδί όταν δεν πιστεύει ο ενήλικας μια εξήγηση που έδωσε το παιδί. Το παιδί ψεύδεται επίσης από συστολή ή ντροπαλότητα. Παράδειγμα το παιδί που γνωρίζει καλά ένα τραγούδι αλλά όταν του ζητηθεί να το τραγουδήσει μπροστά σε άλλους λέει ότι δεν το θυμάται. Συχνά συναντάμε το «χαρούμενο» ψέμα το οποίο δημιουργείται από την ανάγκη του παιδιού να κάνει τους άλλους να γελάσουν. Εντάσσεται σε ένα κλίμα παιχνιδιού, είναι εφήμερο και συνήθως ακολουθείται από διόρθωση δηλαδή από την αποκάλυψή του. Ένας άλλος λόγος παιδικού ψεύδους είναι για να απελευθερωθεί το παιδί από ένα οδυνηρό συναίσθημα. Το ψέμα εμφανίζεται σε αυτή την περίπτωση ως αμυντικός μηχανισμός απέναντι σε καταστάσεις που αγχώνουν το παιδί.

Νεανικός Σακχαρώδης διαβήτης και ψέμα

Αν θελήσουμε να συνδέσουμε το ψέμα με τον διαβήτη, παρατηρούμε πολλές φορές παιδιά σχολικής ηλικίας να ψεύδονται όσον αφορά τα αποτελέσματα των τιμών των μετρήσεων. Καταγράφουν ψευδείς τιμές, «καλές» τιμές σακχάρου αίματος. Η πράξη αυτή ισοδυναμεί με μια άρνηση υποταγής στον διαβήτη, αυτόν τον άγνωστο που έχει εισβάλει στη ζωή του παιδιού χωρίς την άδειά του. Αυτό το είδος ψεύδους λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας, για να αποφευχθεί το άγχος που δημιουργείται από τις υψηλές τιμές. Αφού οι τιμές είναι καλές, τότε και ο διαβήτης είναι καλά, τότε και «εγώ» είμαι καλά. Ουσιαστικά είναι ένα ψεύδος που έχει σκοπό, μέσα από την άρνηση της πραγματικότητας, να ηρεμήσει το ίδιο το παιδί όσο και τους γονείς, και να αποδείξει τον έλεγχο της κατάστασης. Άλλες φορές πάλι γονείς και γιατροί βρίσκονται μπροστά σε ανεξήγητες τιμές, αφού συναντάμε ένα παιδί που ψεύδεται ως προς το τι έχει φάει ή να αρνείται ότι έχει φάει. Εδώ πρέπει να αναφερθεί η κοινωνική και ψυχολογική σημασία της τροφής για τα παιδιά, όσο και οι διατροφικές συνήθειες της οικογένειας. Ο διαβήτης είναι μια «αόρατη» πάθηση για τα παιδιά και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δύσκολη συνειδητοποίησή του. Και αυτό το είδος ψεύδους λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας του παιδιού απέναντι σε μια πραγματικότητα που το πληγώνει ή το αγχώνει, αφού, το παιδί, τρώγοντας κάτι που δεν πρέπει είναι σαν να καταργεί την ύπαρξη του διαβήτη.

Ο ενήλικας απέναντι στο ψέμα

Οι ενήλικες πιστεύουν ότι το ψέμα είναι μια έκφραση άρνησης υποταγής του παιδιού απέναντι στις αρχές διαπαιδαγώγησής τους. Στην περίπτωση του διαβήτη δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο διαβήτης δεν αποτελεί επιλογή κανενός. Τιμωρώντας λοιπόν το παιδί για κάτι σχετικά με τον διαβήτη είναι σαν να το τιμωρούμε για το γεγονός του ότι έχει διαβήτη, πράγμα παράλογο.

Ως προς την αντιμετώπιση του ψεύδους, δεν ωφελούν οι πολλαπλές ερωτήσεις με «ανακριτικό» ή ειρωνικό ύφος, ούτε η υπερβολική αυστηρότητα, μέσω της τιμωρίας, ούτε όμως φυσικά και η αδιαφορία. Επίσης, πολύ συχνά παρατηρείται οι γονείς να ψεύδονται στο παιδί, χάνοντας με αυτόν τον τρόπο την αξία του λόγου τους. Δεν είναι σπάνιο ο μικρός ψεύτης να έχει γονείς ψεύτες… ακόμη και αν είναι «για το καλό του».

Πρέπει λοιπόν, να φέρνουμε τα παιδιά αντιμέτωπα με την πραγματικότητα και με τις υποχρεώσεις τους, εξηγώντας τους τη σημασία αυτών των υποχρεώσεων, πράγμα όχι εύκολο κάθε φορά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η υπομονή και η επιμονή είναι οι δυο βασικότερες αρετές που θα πρέπει να διακρίνουν τους γονείς. Τέλος να σημειώσουμε ότι η κατάλληλη υποστηρικτική και συμβουλευτική παρέμβαση από τα μέλη της ομάδος διαβήτη μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην επίλυση τέτοιου είδους δυσκολιών.